Publicaties

De Stichting heeft inmiddels een rij publicaties over Naarden verzorgd. Onder meer monografieën over de hofstede en uitspanning Oud Valkeveen, het Burgerweeshuis, het landgoed Nieuw Valkeveen, de Naardereng, de Weeshuiskazerne en de buitenplaatsen Oud Naarden, Kommerrust en Berghuysen. Verder werd het boekje 'Tussen Zandbergen en Valkeveen' uitgegeven. Ter gelegenheid van het 650-jarig bestaan van de stad Naarden verscheen de speciale uitgave 'Naarden, een vogelvlucht door tijd en ruimte' en het jongste boek van de stichting kreeg de titel 'Gids voor de vestingwerken van Naarden'. Nieuwe publicaties over Naardense landgoederen, poldergebieden, zanderijen, meenten en andere onderwerpen zijn in voorbereiding.

Overzicht publicaties

Sasburg Prentbriefkaarten W.A.F. (Willem) Noppe (1943-1993) In de tachtiger jaren had de Naardense prentbriefkaarten verzamelaar Willem Noppe zich gespecialiseerd op de kaarten van uitgever C.J.J. Sasburg. Door stad en land af te speuren wist hij het grootste deel van diens assortiment bijeen te brengen. Het leek de Stichting Vijverberg een aardig idee om deze collectie onder de aandacht van het publiek te brengen door middel van een tentoonstelling (20 mei - 4 juni 1989 zolder stadhuis Naarden). De stap naar de uitgave van dit boekje met een selectie uit deze Sasburg verzameling lag toen voor de hand, waarvoor Willem Noppe geheel belangeloos zijn collectie ter beschikking stelde. Sasburg vertrok op 2 mei 1900 uit Middelburg en liet zich de volgende dag in Naarden inschrijven. Vijf jaar later, op 26 mei 1905, hield hij het in de vestingstad voor gezien en keerde terug naar Zeeland, alwaar hij in Vlissingen neerstreek. In die korte Naardense periode maakte Sasburg geschiedenis door naar schatting minstens 50.000 prentbriefkaarten uit te geven.
Honderden verschillende plaatjes van Naarden en omgeving (Bussum, Huizen, Blaricum, Laren, 's-Graveland, Muiden en Muiderberg) liggen aan deze kaartenberg ten grondslag Met zijn camera wist Sasburg de sfeer van de prille twintigste eeuw in het Gooi vast te leggen. Tijdens de opnamen liet hij zichzelf veelvuldig fotograferen. 'Toevallig' fietsend bij de Amsterdamse Poort, of op de steiger van het militaire zwembad in de ravelijnsgracht te Naarden. Sommige thema's genoten duidelijk de voorkeur: zo zijn er kaarten van de Grote Kerk in Naarden in overvloed. In dit boekje staan circa vijftig exemplaren van Sasburg's fraaiste prentbriefkaarten afgebeeld, het merendeel van Naarden, maar ook van de bovengenoemde buurgemeenten. Jaar van uitgave: 1989. Prijs € 5,00 (inclusief verzendkosten). U krijgt dit boekje toegezonden als u dit bedrag overmaakt op bankrekening 218 648 van de Stichting Vijverberg te Naarden o.v.v. Sasburgboekje en uw naam en adres.
Oud Valkeveen van hofstede tot uitspanning Henk Schaftenaar Een van Nederlands bekendere uitspanningen is Oud Valkeveen, bij Naarden. Vooral Amsterdammers hebben herinneringen aan schoolreisjes naar de speeltuin daar. Ouderen denken bij Oud Valkeveen aan zomerse dagen op het strand van de toenmalige Zuiderzee. Over de rijke geschiedenis van Oud Valkeveen heeft Henk Schaftenaar, een 96 pagina's tellend en rijk geïllustreerd boekje geschreven. Deel 1 beschrijft de hofstedefase, die loopt van 1640 tot 1843, het jaar waarin het herenhuis Valkeveen werd gesloopt.
In deze periode was Valkeveen het eigendom van vermogende Amsterdams kooplieden, die de hofstede als buitenverblijf in gebruik hadden. Naast meerdere kaartjes zijn in dit deel ook de portretten van 17e en 18e eeuwse eigenaren opgenomen. Deel 2 geeft een uitgebreide beschrijving van de periode 1843-1990, waarin zich uit een agrarisch bedrijfje, de uitspanning Oud Valkeveen ontwikkelde. Het Gooi werd ontsloten door de spoorlijn Amsterdam-Amersfoort en een tramonderneming opende een lijntje op het Gooi. Van heinde en verre stroomden de mensen toe en Oud Valkeveen groeide uit tot een vermaarde uitspanning. Deze ontwikkeling bracht ook problemen met zich mee. Zo wordt er onder andere aandacht besteed aan de verwikkelingen rond de Valkeveenselaan en de perikelen van het strandvermaak aan het begin van de vorige eeuw. Beroemd waren de doolhof, de speeltuin en het houten paviljoen annex theehuis. Er is van Valkeveen weinig origineels meer over. Het enige dat er nog herinnert aan de tijden van weleer is de oude boerderij (thans het restaurant 'In den Gloeienden Gerrit'). Jaar van uitgave: 1990 Het boek is uitverkocht, maar ligt ter inzage op het Stadsarchief Naarden.
Het Burgerweeshuis te Naarden van Weeshuis tot Archief D. Dekema, Prof. dr. ir. C.L. Temminck Groll, C.W.M. Inglot, V.R. Mehra, Ir. C.O. Bouwstra Het Burgerweeshuis, gebouwd aan het einde van de Gouden eeuw, is één van Naardens mooiste monumenten. In de 18eeeuw werd het bewoond door de familie Heshuysen: patriciërs, die aandeelhouders waren van de Hamburger Postwagen. In 1828 werd het kapitale pand verkocht aan de regenten van het weeshuis, waardoor de naam 'Burgerweeshuis ontstond,. Doordat het pand in 1928, na een eeuw weeshuisfunctie, geen duidelijke bestemming meer kreeg, bleef het gelukkig gespaard voor moderniseringsgolven.
Toen in de tachtiger jaren het idee groeide er het stadsarchief te vestigen, trof men een gebouw aan dat nog een archaïsche sfeer uitstraalde. Het behoud van deze sfeer werd het uitgangspunt voor een grootse restauratie, die in 1991 werd voltooid. Ter gelegenheid hiervan liet de Stichting Vijverberg een boek verschijnen waarin alle facetten van het Burgerweeshuis gedetailleerd worden weergegeven. Vijf auteurs belichten vanuit hun eigen vak een onderwerp: archivaris D. Dekema beschrijft de geschiedenis van de bewoners en gebruikers, Prof. dr. ir. C.L. Temminck Groll behandelt de bouwgeschiedenis, mevrouw C.W.M. Inglot neemt de schilderijencollectie voor haar rekening, restaurateur V.R. Mehra schenkt aandacht aan het geschilderde behangsel en architect Ir. C.O. Bouwstra eindigt met het hoe en waarom van deze restauratie. Het boek heeft 140 afbeeldingen, telt 96 pagina's waaronder een kleuren katern. Hiermee is naast een fraai gerestaureerd gebouw ook een document tot stand gekomen, waarin zijn geschiedenis is vastgelegd. Jaar van uitgave: 1991. Het boek ligt ter inzage op het Stadsarchief van Naarden. Er zijn nog enkele exemplaren te koop.
Nieuw Valkeveen een landgoed in de zanderij H. Schaftenaar, A.P. Kooyman-van Rossum Op de zandgronden ten oosten van de vesting ligt een zone met landgoederen. Al in de 17e eeuw was het gebied in trek bij rijke Amsterdamse kooplieden. Ze hadden hun zomerverblijven op Oud Naarden, Valkeveen, Kommerrust en Oud-Bussem. Van deze huizen is niets meer over. De aanvallen van de Zuiderzee, oorlogsgeweld en het afzanden van het schootsveld rondom de vesting deden alles met de grond gelijk maken. Anders is het gesteld met de jongere landgoederen en herenhuizen. In de 19e eeuw kocht J.P. van Rossum er grote stukken grond, exploiteerde er een zanderij en richtte het gebied naar zijn smaak in.
Eén van zijn scheppingen is het landgoed Nieuw Valkeveen. Het huis werd gebouwd omstreeks 1844 met o.a. de sloopmaterialen van de 17e eeuwse hofstede Valkeveen. Op een schilderij uit de 19e eeuw is Nieuw Valkeveen als een statig landhuis te zien. Het was met pannen gedekt en op de vier hoeken stonden robuuste schoorstenen. Weinig mensen zullen nu in de wat vervallen witte kubus in de bocht na de 'Chemische Fabriek' (vanuit de vesting gezien), de schoonheid van weleer herkennen. Dit boekje kan gezien worden als een twee deeltje in de serie over Naardense landgoederen (eerder verscheen Oud Valkeveen). Het boekje bevat zeer veel details over het gebied tussen de Oostdijk, de Meentweg, de Huizerstraatweg en de 'Chemische Fabriek'. Omdat Nieuw Valkeveen ooit 200 hectare omvatte, worden ook 'uitstapjes' gemaakt naar de omgeving van het landgoed. Het 72 pagina's tellende boekje is geïllustreerd met zeldzame afbeeldingen en kaarten, die onder andere afkomstig zijn uit familiearchieven. Zo zijn bijvoorbeeld de litho's te zien die J.P. van Rossum halverwege de vorige eeuw liet maken van de omgeving van de Meentweg. Ook zijn er enkele unieke foto's opgenomen die omstreeks 1875 gemaakt zijn van het zanderijbedrijf bij de Leeuwenberg. Jaar van uitgave: 1991. Het boek is uitverkocht, maar ligt ter inzage op het Stadsarchief van Naarden.
De Naardereng vanuit historisch geografisch oogpunt H. Schaftenaar In het meest oostelijke deel van de gemeente Naarden ligt, ingeklemd tussen het Gooimeer en de bebouwde kom van Huizen (bij de Driftweg), de Naardereng. Dit voormalige akkerbouwgebied bevindt zich zo'n drie kilometer van de Vesting en past qua ruimtelijke samenhang beter bij het oude dorp Huizen dan bij Naarden. Dat is terug te voeren op de verplaatsing van Naarden in 1350. Na de verwoesting van het oude Naarden - de plek ligt nu in het Gooimeer - werd toestemming gegeven om ruim 2 kilometer zuidwestelijker een nieuwe stad te bouwen.
De Naardereng is dus eigenlijk één van de engen van het verdwenen Oud Naarden. Vergeleken met de andere Gooise engen, is de Naardereng er gunstig vanaf gekomen. Grootscheepse zandafgravingen en stadsuitbreidingen zijn de eng bespaard gebleven. Wel is het akkeroppervlak sterk afgenomen door de aanplant van eikenhakhout en naaldhout. Maar vele veldwegen, akkertjes en houtwallen liggen nog op dezelfde plaats als in het grijze verleden. Een groot deel van de Naardereng is thans eigendom van de Stichting Gooisch Natuurreservaat. Op 11 augustus 1987 werd aan dit gebied de status en naam: 'Beschermd Natuurmonument Gooische Noordflank' gegeven. Deze status werd mede toegekend op grond van het feit dat de Naardereng één van de weinige overgebleven relatief gave engen van het Gooi was. Sindsdien staat dit vrij toegankelijke natuurmonument regelmatig in de belangstelling. De uitzichtpunten op de Aalberg en de Eukenberg werden opgeknapt. De Stichting Gooisch natuurreservaat is bezig oude gewassen op de akkers te telen en het Instituut voor natuurbeschermingseducatie verzorgt er soms rondleidingen, waarbij de nadruk ligt op flora en fauna van het gebied. Aan één aspect van de Naardereng ontbrak het tot dusver volkomen: de historische-geografische wetenswaardigheden. Om het hiaat aan gegevens op te vullen, heeft de Stichting Vijverberg dit boekje uitgegeven over de Naardereng. Vanuit historisch-geografisch oogpunt wordt hierin aandacht besteed aan veldwegen, akkers, houtwallen, bijenschansen, uitzichtbergen enz. Daarbij is uitgegaan van de situatie in 1832, toen de eerste kadastrale gegevens vrijkwamen. Tevens wordt in deze publicatie de Naardereng weer voorzien van tientallen oude veldnamen. Deze namen, waarvan sommige teruggaan tot het begin van de 17e eeuw werden hoofdzakelijk in archieven teruggevonden. Maar het verhaal bevat ook recentere informatie onder andere over het bouwen van woningen en theehuizen en het ontstaan van kampeer- en recreatieterreinen in de twintiger jaren. Kortom dit boekje is dus een eerste poging om het een en ander over de geschiedenis van de Naardereng vast te leggen. Het boekje bevat 40 pagina's en is voorzien van ruim dertig illustraties in de vorm van foto's en kaarten. Jaar van uitgave: 1992. Het boekje is voor € 5,00 (exclusief verzendkosten) te koop bij de Stichting Vijverberg.
Oud Naarden verdronken stadje, middeleeuws klooster, oude buitenplaats H. Schaftenaar In dit boek wordt de geschiedenis behandeld van het gebied dat begrensd wordt door het Gooimeer, de voormalige Zuiderzeeweg en de Oud Huizerweg. Binnen deze grenzen ligt onder meer de oudste buitenplaats van het Gooi 'landgoed Oud Naarden'. De ondertitel van het boek luidt 'verdronken stadje, middeleeuws klooster, oude buitenplaats'. De nadruk van het boek is komen te liggen op de geschiedenis van de buitenplaats, die vanaf 1640 in particuliere handen is. Over deze geschiedenis was tot dusver vrijwel niets gepubliceerd. Met het boek Oud Naarden is een vierde monografie in de reeks over het Naardense landschap voltooid en daarmee is het grootste deel van de kuststrook van de Gooise Noordflank historisch-geografisch beschreven.
Eerder verschenen in deze reeks Oud Valkeveen, Nieuw Valkeveen en de Naardereng (allen uitverkocht). Evenals bij deze publicaties gaat het bij 'Oud Naarden' om een gedetailleerd verhaal waaraan een uitgebreid archiefonderzoek vooraf ging. Het boek telt 127 pagina's en bevat bijna honderd afbeeldingen. Jaar van uitgave: 1993. Het boekje is uitverkocht, maar ligt ter inzage op het Stadsarchief van Naarden.
De Weeshuiskazerne van Naarden over susteren, soldaten, walen en wezen Anne Margreet As-Vijvers, Steven Poolman, David Kips, Cor Bouwstra Binnen de vesting Naarden vormt de Weeshuiskazerne één van de markantste gebouwen; een complex dat bovendien een bijzonder interessante bewoningsgeschiedenis kent. De aanleg van het gebouwencomplex dateert uit de late middeleeuwen, toen hier het St.-Mariaklooster was gevestigd. Aan het eind van de 16e eeuw werd uit de kloostergoederen een weeshuis gesticht, dat daar tot in het begin van de 19e eeuw gevestigd zou blijven. De kloosterkerk kreeg halverwege de 17e eeuw opnieuw een religieuze functie, toen hij als godshuis voor de Waalse vluchtelingen in gebruik werd genomen. In deze kerk werd in 1670
Comenius begraven. In dezelfde tijd boden de gebouwen ook onderdak aan het oude vrouwenhuis en aan de Latijnse en Franse school. Aan het begin van de 19e eeuw kreeg het gebouw een militaire bestemming, waardoor de naam Weeshuiskazerne ontstond en het complex sterk werd uitgebreid. Toen Naarden haar functie als garnizoensplaats verloor, werd de Weeshuiskazerne door de gemeente Naarden aangekocht met de bedoeling er zowel een culturele als woonbestemming aan te geven. Bij de grootscheepse restauratie en vervanging door nieuwbouw, die in 1994 werd voltooid, heeft men de eenheid van het voormalige complex weten te handhaven. Hierdoor is de monumentale sfeer in deze hoek van de vesting behouden. In dit 129 pagina's tellende boek worden de vele facetten van de Weeshuiskazerne gedetailleerd beschreven. Drie historici en de architect namen deel aan een diepgaand onderzoek naar de geschiedenis van het complex. Mevrouw drs. A.M.W. As-Vijvers nam de eerste twee hoofdstukken voor haar rekening en beschrijft de oudste geschiedenis van het klooster en het weeshuis. In hoofdstuk drie schenkt drs. S. Poolman aandacht aan de Waalse kerk en de daar begraven Comenius. Drs. D. Kips behandelt in het vierde hoofdstuk de kazerneperiode. Tot slot eindigt architect ir. C.O. Bouwstra met een verantwoording van de restauratie. Met dit boek is, naast het prachtig gerestaureerde complex, een document tot stand gekomen waarin de geschiedenis van de Weeshuiskazerne tot leven is gebracht. Jaar van uitgave: 1994. Het boek ligt ter inzage op het Stadsarchief van Naarden. Er zijn nog enkele exemplaren te koop.
Oude Naardense buitenplaatsen de geschiedenis van Kommerrust en Berghuysen Henk Schaftenaar Dit boek handelt over de Naardense landgoederen gelegen tussen de Bollelaan, Flevolaan en Huizerstraatweg. Het boek is geschreven door Henk Schaftenaar die, als vervolg op zijn eerdere publicaties over de landgoederen en het landschap rond Naarden, nu een historisch-geografische studie maakte van de buitenplaatsen Kommerrust en Berghuysen. Kommerrust werd in 1644 gesticht door Joannes Uijtenbogaert, die toen ontvanger was van de Staten van Holland. De buitenplaats, een park met huis in renaissance-stijl, werd ingericht op de akkers tussen de voormalige wegen naar Huizen en Blaricum. Hier ontving Uijtenbogaert zijn vrienden, waaronder Rembrandt, Jan Vos en Constantijn Huygens.
De buitenplaats lag echter zo dicht bij de vestingwerken dat een groot gedeelte, waaronder de plek met het kapitale herenhuis, vanuit strategische overwegingen voor afzanding in aanmerking kwam. Dat gebeurde halverwege de achttiende eeuw. De boerderij van de buitenplaats werd toen verplaatst in de richting van de Bollelaan. In de oorlogswinter 1813/1814 werd dit gebouw verwoest en daarna nog eenmaal hersteld. Een brand in 1941 betekende echter het definitieve einde voor het gebouw. In de tweede helft van de negentiende eeuw werd ook nog het zuidelijk deel van de buitenplaats, langs de Bollelaan, afgegraven. Door de afzanding, de latere herkaveling en de aanleg van de Rijksweg A1 is in het landschap nauwelijks iets terug te vinden van de voormalige buitenplaats. Slechts een heuveltje, met daarin een kelder en wat funderingen, geeft de oorspronkelijke hoogteligging van het gebied en de plek van de voormalige boerderij aan. Op kaarten en luchtfoto's is aan het verloop van de zanderijsloten, de omtrek van de voormalige buitenplaats Kommerrust nog goed herkenbaar. Berghuysen, het tegenwoordige Berghuis, werd in 1653 gesticht door de Waalse predikant Jean Louis Grouwels, de man die later voor Comenius een graf kocht. Evenals op Kommerrust, werd op Berghuysen een herenhuis gesticht. In de achttiende eeuw behoorde de buitenplaats tot het bezit van de Naardense patriciërsfamilies Heshuysen en Thierens. Toen werd Berghuysen aanmerkelijk uitgebreid door de aankoop van het zogenaamde 'Oude Bos' (een deel van de buitenplaats Oud Bussum). In dit bos werden later de landgoederen Flevorama en Zuiderhof gesticht. Ook Berghuysen werd afgezand, maar het huis werd gespaard. In de winter van 1813/1814 werd het echter toch nog verwoest. Kort daarna wist J.P. van Rossum de buitenplaats weer om te vormen tot een klein paradijsje. Zijn achterkleinkinderen lieten er in 1913 het huis Berghuis bouwen. In de jaren tachtig viel echter de oude kern van de buitenplaats uiteen in kleinere kavels. Ondanks al deze veranderingen heeft dit gebied toch zijn buitenplaatskarakter behouden en maken tal van overblijfselen het landschap bijzonder aantrekkelijk. Deze en nog veel meer historische feiten en ontwikkelingen zijn gedetailleerd en met bronvermeldingen terug te vinden in dit boek van 152 pagina's met een honderdtal afbeeldingen, waaronder vele unieke foto's. Jaar van uitgave: 1995. Het boek is voor € 16,00 (exclusief verzendkosten) te koop bij de Stichting Vijverberg.
Tussen Zandbergen en Valkeveen negentiende-eeuwse ‘Wandelingen’ over de buitenplaatsen van J.P. van Rossum A.P. Kooyman-van Rossum en H. Schaftenaar Wie het boekje Tussen Zandbergen en Valkeveen leest, waant zich even in het Naarden van de vorige eeuw. Het is een greep uit het omvangrijke oeuvre van J.P. van Rossum, de negentiend-eeuwse grootgrondbezitter die in 1850 maar liefst tweehonderd Gooise hectares in zijn bezit had. In dichtvorm beschreef Johannes Petrus van Rossum (1778-1856) vijf jaar voor zijn dood de wandelingen die hij maakte over zijn buitenplaatsen. Aan deze gedichten liet hij steendrukken toevoegen. In zeer beperkte oplage bracht hij de boekjes uit voor zijn familie en vrienden.
De prentjes zijn zo waarheidsgetrouw dat men 'de wandelaar' (Van Rossum) op de voet kan volgen en zich een voorstelling kan maken hoe het gebied er honderd vijftig jaar geleden uitzag. Omdat grote delen van de oorspronkelijke teksten door ouderwets taalgebruik nauwelijks meer te lezen zijn, hebben de samensteller van het boekje als uitgangspunt de ingekleurde steendrukken genomen en deze voorzien van verklarende teksten. Het boekje bevat 64 pagina's en is in full color uitgegeven. Jaar van uitgave: 1997. Het boekje is uitverkocht.
Naarden een vogelvlucht door tijd en ruimte Henk Schaftenaar In 'Naarden, een vogelvlucht door tijd en ruimte' is op een overzichtelijke en attractieve wijze de geschiedenis van het Naardense landschap samengevat. Vrijwel alle wijken, buurten en hoekjes van de gemeente worden aan de hand van unieke vogelvluchtfoto's, die vanaf 1924 door KLM Aerocarto zijn gemaakt, in een toegankelijke verhaaltrant beschreven. In deze vorm is nooit eerder iets over Naarden gepubliceerd. Daarom is dit boek een 'must' voor al diegenen die iets meer willen weten over de geschiedenis van hun directe woonomgeving. 'Naarden, een vogelvlucht door tijd en ruimte' is uitgegeven ter gelegenheid van het 650-jarige bestaan van de stad Naarden. Het boek bevat 96 pagina's in een formaat van 25 x 20 cm, waardoor de foto's royaal worden afgebeeld. Jaar van uitgave: 2000. Het boekje is uitverkocht.

Gids voor de vestingwerken van Naarden David Kips Dit boek bevat een systematische beschrijving van de vesting Naarden en rondom de stad gelegen forten. Het boek is gemaakt op zakformaat om tevens als gids te kunnen dienen bij wandelingen over de bastions, bedekte weg en langs de militaire gebouwen in de stad. Overzichtsplattegrondjes van onderdelen van de vesting tonen de ligging van de aardewerken en alle militaire gebouwen. Van elk gebouw is een beschrijving aanwezig waarin de geschiedenis van het gebouw wordt samengevat. Van vrijwel alle gebouwen zijn plattegronden en foto's opgenomen. Drs. David Kips is een historicus en specialist op het gebied van militaire archieven. Hij heeft meerdere publicaties over gebouwen en werken in de vesting op zijn naam staan. Door zijn speurwerk en het vastleggen in boekvorm zijn zeer veel gegevens over de Naardense verdedigingswerken voor iedereen toegankelijk geworden.
Met 160 pagina's dik en ruim 250 afbeeldingen - in de vorm van foto's en plattegronden - is deze gids het naslagwerk voor allen die in de vesting geïnteresseerd zijn. Jaar van uitgave: 2001. Het boekje is uitverkocht. De Gids is op de bijzonder fraai vormgegeven website van David Kips in zijn geheel in te zien.